Geoid: Yer kürəsinin çəkiliyyət və fırlanma təsirindəki ideal səthi

Geoid nədir?

Geoid, dünyanın çekim qüvvəsi, yerdövrəyi hərəkəti və digər təsirlərdən (kül, dalğa v.s.) azad olaraq okean sathının alacağı formadır. Bu sath qitələrdə daxili dövlətlər arasında xeyali dövlət sathı kimi davam edir. Bu sath, dünyanın yüzey xüsusiyyetlərinin dəqiq hündürlüyünü ölçmək üçün istifadə olunan bir müraciyyet sathıdır. Dünyanın şurasını, ölçülmesini və Əhemiyyetini müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişin müvafiq olaraq geodeziya adlanan elmi sahnişindir.

geoid nədir

Geoidin tərif və xüsusiyyetlri

Geoid, dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Dünyanın çekim qüvvәsinә hәr y Geoid, dünyanın çekim qüvvәsinә hәr yerdә dikdir. Bu səbəbdən, geoidin şəkli və ölçüsü dünyanın çekim qüvvәsinin dağılımına asılıdır. Dünyanın çekim qüvvәsi isə dünyanın kütləsini və onun içindəki sıxlıq fərqliliyini əks etdirir. Beləliklə, geoidin şəkli və ölçüsü dünyanın iç quruluşu haqqında mühüm məlumatlar verir.

Geoidin şəkli və ölçüsü

Geoidin şəkli düzgün bir sfera bənzəmirsе. Geoidin ən yüksək nöqtәsi Himalay dağlarının altında, ən aşağı nöqtәsi isә Mariana çuxurunun altında yerlәşir. Bu iki nöqtә arasındakı fәrq isә tәqribәn 21 km-dir. Geoidin ölçüsünü isә geoid radiusu adlanan bir miqdarla ifadә edirlәr. Geoid radiusu, geoidin mәrkәzindәn geoid sathına olan mәsafәdir. Geoid radiusunun orta dәyәri isә tәqribәn 6,371 km-dir. Geoid radiusu hәr yerdә eyni deyil, çünki geoid sathı düzgün deyil. Geoid radiusu ekvatora yaxın bölgәlәrdә daha böyük, qutuplara yaxın bölgәlәrdә isә daha kiçikdir.

Geoidin təyinatı və əhemiyyeti

Geoidin təyinatı, dünyanın yüzey xüsusiyyetlәrinin dövrƏsiyyetini vƏ hündürlüyünü ölçmƏk üçün vacibdir. Geoid sathı, yerdövrƏsiyyetinin sıfır hündürlük nöqtƏsi kimi qƏbul edilir. Bu sathdan yuxarıda olan nöqtƏlƏrin hündürlük dƏyƏri müsbƏt, aşağıda olan nöqtƏlƏrin isƏ mƏnfi olur. Geoid sathından olan mƏsafƏni ölçmƏk üçün isƏ ortometrik hündürlük adlanan bir miqdar istifadƏ olunur. Ortometrik hündürlük, geoid sathından bir nöqtƏnin çekim qüvvƏsinƏ dik olan xƏtt boyunca olan mƏsafƏdir.

Geoidin Əhemiyyeti isƏ yalnız yerdövrƏsiyyetinin ölçülmƏsindƏ deyil, haminin zamanda dünyanın iç quruluşu, kütlə sıxlığı, qüvvə anomalıları vƏ digər mühit parametrlari haqqında mälumat vermƏsindƏdir. Geoid, dünyanın çekim qüvvƏsinin dağılımını göstǝrir ki, bu da dünyanın kütlǝsinin vǝ onun içindǝki sıxlıq fǝrqliliyinin nǝticǝsidir. Belǝliklǝ, geoidi tǝdqiq etmǝklǝ dünyanın iç quruluşu haqqında Geoidi tədqiq etməklə dünyanın iç quruluşu haqqında fikir əldə etmək mümkündür. Məsələn, geoidin ən yüksək nöqtəsi olan Himalay dağlarının altında dünyanın çekim qüvvəsi azalır. Bu isə orada kütlə sıxlığının az olduğunu göstərir. Bu da Himalay dağlarının yüksəkliyinin səbəbinin dünyanın manto qatında olan konveksiya hərəkətləri olduğunu təsdiqləyir.

Geoidin tədqiqi və hesablanması

Geoidin tədqiqi və hesablanması, geodeziyanın ən mürəkkəb və ən vacib sahələrindən biridir. Geoidin tədqiqi və hesablanması üçün müxtəlif metodlar vardır. Bu metodlar arasında yerüstü, yeraltı, hava və peyk ölçümlәri, yerçekimi anomalıları, sfarik harmoniklәr vә digәr elmi modellәr istifadә olunur.

Geoidin müxtәlif metodlarla ölçülmәsi

Geoidin ölçülmәsi üçün Ən Əsas metodlar aşağıdakılardır:

geoid haqqında məlumat

geoidin təyini və ölçülməsi

geoidin formu və xüsusiyyətləri

geoidin coğrafi və astrofiziki əhəmiyyəti

geoidin dəniz səviyyəsinə nisbəti

geoidin qütb və ekvator diametri

geoidin yarımçapı və çevrəsi

geoidin kütləsi və çoxalması

geoidin qütb bölgüsündəki basıqlığı

geoidin ekvator bölgüsündəki şişkinliyi

geoidin yüzeyindəki yerçəkimi anomalıları

geoidin zamana görə dəyişikliyi

geoidin sfarik harmoniklərlə təsviri

geoid və ellipsoid arasındaki fərq

geoid və GPS/GNSS arasındaki əlaqə

geoid və kütlə yoğunluğu arasındaki əlaqə

geoid və merkezkaç kuvveti arasındaki əlaqə

geoid və yerin iç quruluşu arasındaki əlaqə

geoid və yer sarsıntıları arasındaki əlaqə

geoid və yer küreyinin dinamikası arasındaki əlaqə

geoid modeli nedi̇r ve nasıl oluşturulur?

geoid modeli ne işe yarar ve nasıl kullanılır?

geoid modeli ne kadar doğru ve günceldir?

geoid modeli ile yükseklik ölçümü nasıl yapılır?

geoid modeli ile yer şekilleri nasıl analiz edilir?

geoid modeli ile jeodezik datumlar nasıl belirlenir?

geoid modeli ile harita projeksiyonları nasıl seçilir?

geoid modeli ile uydu görüntüleri nasıl işlenir?

geoid modeli ile hidrografik ölçümler nasıl yapılır?

geoid modeli ile jeofizik ve jeolojik çalışmalar nasıl desteklenir?

dünyanın gerçek şekli nedi̇r ve niye geoit denir?

dünyanın gerçek şekli nasıl öğrenilir ve niye önemlidir?

dünyanın gerçek şekli nasıl değişir ve niye izlenmelidir?

dünyanın gerçek şekli ile iklim değişikliği arasındaki ilişki nedir?

dünyanın gerçek şekli ile deniz seviyesi değişimi arasındaki ilişki nedir?

dünyanın gerçek şekli ile kutup buzulları arasındaki ilişki nedir?

dünyanın gerçek şekli ile yer kabuğu hareketleri arasındaki ilişki nedir?

dünyanın gerçek şekli ile yer çekimi alanı arasındaki ilişki nedir?

dünyanın gerçek şekli ile manyetik alanı arasındaki ilişki nedir?

dünyanın gerçek şekli ile güneş sistemi arasındaki ilişki nedir?

• Yerüstü ölçümlәri: Bu metodda, yerüstündәki müxtәlif nöqtәlәrdәn geoid sathına olan ortometrik hündürlük dәyәrlәri ölçülür. Bu ölçmәlәr üçün isә nivelman adlanan bir proses istifadә olunur. Nivelman, iki nöqtә arasındakı hündürlük fәrqini ölçmәk üçün istifadә olunan bir metoddur. Nivelman üçün isә nivelir adlanan bir alәt istifadә olunur. Nivelir, bir nöqtәdәn digәrinә paralel bir xƏtt çƏkmƏyƏ imkan verƏn bir optik alƏtdir.

• Yeraltı ölçümlәri: Bu metodda, yeraltındakı müxtƏlif nöqtƏlƏrdƏn geoid sathına olan ortometrik hündürlük dƏyƏrlƏri ölçülür. Bu ölçmƏlƏr üçün isƏ gravimetr adlanan bir alƏt istifadƏ olunur. Gravimetr, bir nöqtƏdƏki yerçekimi qüvvƏsinin dƏyƏrini ölçmƏyƏ imkan verƏn bir alƏtdir.

• Hava ölçümlǝri: Bu metodda, hava vasitǝsi ilǝ uçuş edǝrǝk yer sathından gǝloid sathına olan ortometrik hündürlük dǝyǝrlǝri ölçülür. Bu ölčmǝlǝr üçün isǝ barometr, radar altimetr vǝ ya lazer altimetr kimi alǝtlǝr istifadǝ olunur. Barometr, atmosfer tǝzyiqini ölçmǝyǝ imkan verǝn bir alǝtdir. Radar altimetr, yer sathından uçuş yüksǝkliyini ölçmǝyǝ imkan ver Radar altimetr, yer sathından uçuş yüksəkliyini ölçməyə imkan verən bir alətdir. Lazer altimetr isə yer sathından gələn lazer işıqlarının geri qayıdışını ölçməyə imkan verən bir alətdir.

• Peyk ölçümlәri: Bu metodda, dünyanın orbitindә fırladılmış peyklәrdәn gәloid sathına olan ortometrik hündürlük dәyәrlәri ölçülür. Bu ölçmәlәr üçün isә GPS/GNSS, Doppler vә ya SLR kimi alәtlәr istifadә olunur. GPS/GNSS, peyklәrdәn gәlәn radio siqnallarının vaxtını vә mәsafәsini ölçmәyә imkan verәn bir sistemdir. Doppler, peyklәrdәn gәlәn radio siqnallarının tezliyinin dәyişmәsini ölçmәyә imkan verәn bir metoddur. SLR isә peyklәrdәn gәlәn lazer işıqlarının geri qayıdışını ölçmәyә imkan verәn bir sistemdir.

Geoidin zamanla dəyişməsi

Geoidin şəkli və ölçüsü sabit deyil, zamanla dəyişir. Bu dəyişikliklərin səbəbləri isə dünyanın iç və xarici prosesləridir. Dünyanın iç prosesləri arasında manto konveksiyası, çekirdek-manto qavşağı, tektonik plitaların hərəkəti və vulkanizm sayıla bilər. Dünyanın xarici prosesləri arasında isə okean akıntıları, buzulların əriməsi və birləşməsi, atmosfer təzyiqi və klimat dəyişiklikləri sayıla bilər. Bu proseslər nəticəsində dünyanın kütlǝsi vǝ onun içindǝki sıxlıq fǝrqliliyi dǝyişir, bu da gǝloidin şǝklini vǝ ölçüsünü tǝsir edir.

Geoidin sfarik harmoniklǝrlǝ tǝsviri

Geoidin şǝklini vǝ ölçüsünü tǝsvir etmǝk üçün sfarik harmoniklǝr adlanan bir matematik metoddan istifadǝ olunur. Sfarik harmoniklǝr, düzgün bir sferanın yüzeyindǝki funksiyaların törƏmƏsidir. Sfarik harmoniklǝrlƏ tƏsvir edilmiş gƏloid modelinƏ isƏ gƏloid potensialı adlanır. GƏloid potensialı, dünyanın çekim qüvvƏsinin dağılımını göstƏrir. GƏloid potensialının dƏyƏri hƏr yerdƏ eyni deyil, çünki dünyanın çekim qüvvƏsi hƏr yerdƏ eyni deyil.

Geoid vƏ digƏr mühitlƏrin ƏlaqƏsi

Geoid, dünyanın çekim qüvvƏsinin dağılımını Geoid, dünyanın çekim qüvvəsinin dağılımını göstərir. Bu səbəbdən, geoid və digər mühitlərin əlaqəsi çox güclüdür. Geoid və GPS/GNSS, geoid və kütlə sıxlığı, geoid və qüvvə anomalıları kimi bəzi əlaqələri aşağıda izah edirik.

Geoid və GPS/GNSS

GPS/GNSS, peyklərdən gələn radio siqnallarının vaxtını və məsafəsini ölçməyə imkan verən bir sistemdir. Bu sistem, dünyanın mərkəzindən gelen xeyali bir sfera olan WGS84 elipsoidi ilə işləyir. WGS84 elipsoidi, dünyanın şurasını tǝsvir etmǝk üçün istifadǝ olunan bir standart modeldir. WGS84 elipsoidi, geoiddәn fәrqli olaraq, düzgün bir şәkli vә ölçüsü olan bir sferadır.

GPS/GNSS ilә ölçülәn hündürlük dәyәri isә elipsoidik hündürlük adlanır. Elipsoidik hündürlük, WGS84 elipsoidinin mәrkәzindәn